Ана тили дерслери. 7. «Ад» сёзюнинъ маналары

13.06.202120:51

 1,099 Просмотров

Download PDF

Рустем Скибин

Сайгъылы окъуйыджылар! Бугуньден итибарен биз «Тувгъан тилимиз» адлы янъы рубрика ачамыз. Онда тележурналист Тамила Абдувелиеванынъ тиль огренеяткъанлар ичюн махсус азырлагъан яйынламалары дердж олунаджакъ. Догърусыны айтмалы, бу рубриканы башламаздан эвель белли бир дереджеде шубелер ичинде эдик. Аджеба, башындан сонъунадже ана тильде чыкъып, метнлерде азмы-чокъмы муреккеп сёзлерни ишлеткен, умумен, азырлыгъы олгъан окъуйыджыгъа къарарлаштырылгъан газетада бойле саде шейлерни анълаткъан макъалелерни басмакънынъ аджети бар экенми, деп тюшюндик. Бир чокъ фааллеримизнен акъыл таныштыкъ. Нетиджеде тувгъан тилимизнинъ бугуньки мушкюль вазиетини, чокътан-чокъ къырымтатарлар тильни пек зайыф бильгенлерини козь огюне аларакъ, тильни бильгенлер тиль бильмегенлерни окъумагъа, огренмеге джоштурырлар, деген къараргъа кельдик. Эминмиз, бу дерслер тильни керчектен огренмеге истегенлер ичюн ярдымджы олур.

Тамила Абдувелиева

7. «Ад» сёзюнинъ маналары

Бугунь исе «ад» сёзю акъкъында субетлешейик. «Ад», «инсаннынъ ады» – эр кеске малюм олгъан сёзлердир. Амма бу сёзнинъ башкъа маналары да бар ки, оларны билип къуллансанъ, бир чокъ шейлерни анълатмакъ мумкюн.

Энъ эвеля, инсан ады акъкъындаки меселеден башлайыкъ. Бельки де эшиткендирсиз, кимерси семетдешлеримиз, дейик, янъы догъгъан баланынъ адыны сорамакъ истеп «Ады насыл?» дейлер. Лякин догърусы – «Ады не?» деп сорамакъ.  Бу ерде баланынъ ады айтылса, онъа мытлакъа «Адынен къарт олсун», деп узун омюрлер тилениле.  «Ад» сёзюнинъ экинджи манасы – рус тилиндеки «название» манасыны анълата: шеэрнинъ ады,  бир де- бир шейнинъ ады. Бундан гъайры «Китапнынъ ады» да дейлер. Лякин бизде бу мананы берген даа бир аджайип сёз бар  — «серлева», яни рус тилиндеки «название, заголовок». Бойледже, «Бу китапнынъ серлевасы – «Дар-уль — рахат мусульманлары» деп айтмакъ догърудыр.

Бунынънен бир сырада «ад» сёзю иле багълы даа бир къач меракълы, абстракт маналы келимелер къулланыла. Халкъымызда «Адынъ чыкъкъандже – джанынъ чыкъсынъ» деп айтыла тургъан. Яни мында да «ад» сёзю инсаннынъ озь ар-намусыны сакълап къалмасыны ифаде эте. «Бу адамларнынъ ады-эсабы ёкъ» – пек чокъ микъдарда адамлар олгъаныны косьтере.  Даа бир аджайип мана – «ады-ёлу»дыр. Меселя,  «Озь тувгъаныны къыдырып бир де- бир койге кельген Исмаил акъай койлюден сорай: «Афу этинъиз, сизге бир суалим бар.  Мемет огълу Сулейманнынъ эви не ердеэкенини айтып оламазсынъызмы?» . Онъа исе джавап оларакъ: «Сулейманмы? Онынъ ады-ёлу  бербердир. Мына, эви сагъ тарафта тура» дейлер. Иште, «ады-ёлу» келимесининъ манасы будыр.

ЛУГЪАТ:

«Адынъыз насыл?» дегиль де, «Адынъыз не?»

 1,100 Просмотров,  5 views today