«Кодекс Куманикус»нынъ араштырма тарихы

06.10.202110:14

 1,459 Просмотров

Download PDF

Аннотация. Макъаледе тюркий тиллернинъ язма абиделеринден бири олгъан «Кодекс Куманикус»нынъ тедкъикъатына багъышлангъан ишлер талиль этиле. Тюркшынаслыкъта ве, хусусан, къырымтатар тилинде япылгъан араштырмалар косьтериле. «Кодекс Куманикус» тилининъ земаневий тюркий тиллернен къыясланмасында къырымтатар тилине ер айыргъан алимлернинъ ильмий ишлери къайд этиле.

Анахтар сёзлер: къырымтатар тили, «Кодекс Куманикус», ильмий араштырма, тюркшынаслыкъ, тюркий тиллер, лугъат.

История изучения письменного памятника «Кодекс Куманикус»

Аннотация. В статье рассматриваются работы, посвященные одному из письменных памятников тюркских языков «Кодекс Куманикус». Анализируются исследования тюркологов, в том числе работы крымскотатарских учёных. Отмечаются научные работы, в которых язык памятника сопоставляется с современным крымскотатарским языком.

Ключевые слова: крымскотатарский язык, «Кодекс Куманикус», научные исследования, тюркология, тюркские языки, словарь.

Меселенинъ къоюлувы. Земаневий тюркшынаслыкънынъ актуаль вазифелеринден бири «Кодекс Куманикус»нынъ узеринде япылгъан тедкъикъатларнынъ огренилювидир. Земаневий къырымтатар тилининъ эр тарафтан араштырылмасы тарихий абиделернинъ тедкъикъатларына эсасланмакътадыр. «Кодекс Куманикус» узеринде чалышмалар аз япылмады, амма тюркшынаслыкъта бу абиде узеринде япылгъан тедкъикъатларны талиль эткен бир чалышма ёкътыр. Айрыджа, къырымтатар тилинде бу мевзунен багълы тедкъикъатлар олмагъаны себебинден, араштырмамыз актуаль, деп фикирдемиз. Ильмий эдебиятта «Кодекс Куманикус» узеринде япылгъан чешит чалышмалар бар, амма оларны бир ерде сыралагъан бир иш олмагъаны ичюн араштырмамыз керекли ве гъает муимдир деп саямыз. Сонъки йылларда «Кодекс Куманикус» абидеси пек чокъ араштырмаджыларнынъ дикъкъатыны джельп эте. Олгъан ильмий эдебиятнынъ тедкъикъи бу мевзу чокъусы алимлерге меракълы олгъаныны косьтере.

Ишнинъ макъсады – абиденинъ чешит тарафларыны тедкъикъ эткен ишлерни сыралап, талиль этильген аспектлерни айдынлатмакъ.

Макъаленинъ эсас ачыкъланмасы. «Кодекс Куманикус» узеринде чокъ гъарп алимлери чалыштылар. Фикримиздже, бу эсернинъ тапылма еринен багълыдыр. Эсерни де ильк дефа дюньягъа таныткъан авропалы алим Г. Ю. Клапрот (1783–1835) эди [1, с. 71]. Клапрот «Кодекс Куманикус»ны тапып, оны 1828 сенеси нешир этти.

Эсернинъ экинджи нешири 1880 сенеси Будапештте Маджаристан алими Гезо Кун тарафындан этильди. Онынъ япкъан неширинде факсимиледен гъайры, эсернинъ терджимеси ве изаатлар бериле. Г. Кун нешир этильген метинге буюк кириш сёзюни язды. Кириш сёзде «Кодекснинъ» огренилюви, тили, къуманларнынъ такъдири, къулланылгъан арифлери ве илх. акъкъында тариф этильген. Бундан гъайры «Кодексте» къайд этильген тюркий тильнен багълы грамматик аннотациялар, фарсий, алман ве латин глоссларнынъ талили, малюмат акъкъында бильгилер ве мундеридже тарифи берильген [2, с. 9].

Г. Куннинъ нешири Ю. фон Клапротнынъ биринджи неширинен къыяс этильгенде бу тедкъикъат огге япылгъан буюк бир адым эди ве манускриптнинъ ильмий джеэттен огренилювине эсас олды. Онъа тек белли сёзлер джедвели дегиль де, Кодекснинъ экинджи къысмы да кирген эди. Г. Кун эсерни эки къысымгъа айырды. Нешир этиджи айны вакъытта фарсий ве латин тиль малюматларнынъ огренилювине де буюк иссе къошты. О, куман тилининъ грамматикасыны тасвир этти, чокъусы сёзлернинъ интерпретациясыны берди, итальян шиирлерини инджеледи. Бойледже, манускриптнинъ хусусиетлерини къайд этилювине ве келеджекте огренилювине къавий темель къойды.

К. Г. Куннынъ неширинден файдаланып, рус алими Вильгельм Радлов «Кодекс Куманикус»нынъ тили узеринде баягъы чалышты. Озь «О языке куманов» макъалесинде В. В. Радлов эсернинъ шиве фаркълылыкъларыны къайд этип, «Кодекс Куманикус»нынъ тилини татар-мещерякларнынъ тилине якъын олгъаныны косьтере [2, с. 9].

XIX-нджи асырнынъ сонъунда алман алими О. Блаунынъ (1828–1879) араштырмаларында да «Кодекс Куманикус» акъкъында бильгилер тапмакъ мумкюн [1, с. 67].

ХХ асырнынъ башында рус алими Карл Залеман (1849–1916) да «Кодекс Куманикус»нынъ тили акъкъында озь араштырмаларында яза. К. Залеман «Кодекс»нен багълы озь араштырмасыны тюркий ве фарсий къысымларгъа больди ве невбеттеки бир болюмде фарсий глоссаларнынъ теляффузыны тедкъикъ этип, фииллернинъ джедвелини берди. О, фарсий тильнинъ бир къач хусусиетлерини косьтерди [3, с. 483].

1911–1919 сенелери арасында «Кодекс Куманикус»нынъ узеринде чалышкъан алимлеринден бири алан тюркшынасы В. Банг (1864–1934) олгъан. В. Бангнынъ араштырмаларында эсернинъ язылыш тарихы, муэллифлери, тили, «Кодекс Куманикус»таки тапмаджалар акъкъында баягъы малюмат бериле. Бундан да гъайры, алим К. Г. Куннынъ нешир эткен эсернинъ эксиклерни къайд эте. В. Банг «Кодекс»нинъ тюркий малюматлары акъкъында чокъ макъалелер язды. О, оригиналь метиннинъ факсимилесини берди, ве бунынъ нетиджесинде метиннинъ интерпретацияларыны тешкермеге ве келеджекте араштырмалар япмагъа имкян олды.

Онынъ ишлери тесиринде бир сыра неширлер пейда ола. 1913 сенеси Юлий (Дьюла) Немет къуман тапмаджаларнынъ дёртюнджи (Г. Кун, В. Радлов ве В. Бангдан сонъ) тедкъикъатыны кечирип, янъы тефсирни теклиф этти. Бундан гъайры, Ю. Немет бир бутюнлик оларакъ огренильген сонъки метин эки айры тапмаджалар олгъаныны къайд этти. Артыкъ оларнынъ сайысы 47 олды. Нетиджеде араштырмаджы «Кодекс Куманикус» дикъкъатнен ве чокъ бильгилер къулланмакънен язылгъаныны ве «оны язгъан кешиш (монах) куман тилини эпимизден даа яхшы бильгенини» къайд этти [3, с. 485].

1924 сенеси А. Н. Самойлович (1880–1938) «К истории и критике Codex Cumanıcus» адлы макъалесинде О. Блаунынъ, К. Г. Залеманнынъ ве В. Бангнынъ араштырмаларындаки бильгилерини козьге алып, эсернинъ язылыш тарихы акъкъында сёз юрьсете [2, с. 10; 4].

1929 сенеси Полония алими Тадеуш Ковальский эсернинъ тили узеринде чалыша. Онынъ эрмен-къуман тилине якъын олгъаныны косьтере [3, с. 485].

Айны шу сенеси Д. А. Расовскийнинъ «Кодекс Куманикус»нынъ пейда олувына багъышлангъан «К вопросу о происхождении Codex Cumanıcus» адлы макъалеси чыкъа [1, с. 107].

1930 сенеси С. Е. Маловнынъ да араштырмалары нетиджесинде «К истории и критике Codex Cumanıcus» адлы макъалеси чыкъа. О, А. Н. Самойловичнен разы олып, «Кодекс»нинъ тиль малюматы 1303 сенесине къадар топлангъаныны тасдикълай. С. Малов къуман тапмаджаларыны да тедкъикъ эте. Алим аман-аман эписи орьнеклерни огрене, тек терджимелери белли олгъан сойларыны ишлетмей. Бунынъ нетиджесинде Ю. Немет В. Радловнынъ «къайдларыны» ред этмек ичюн кене тапмаджаларнен огърашмагъа башлай [3, с. 486].

Бу лингвистик ишлернен бирликте «Кодекс Куманикус»ке багъышлангъан Дмитрий Разовскийнинъ муим тедкъикъаты пейда ола. О, биринджи оларакъ эсерни медений-тарихий контекстте огрене. Муэллиф биринджи къысмынынъ талилинде чокъусы сёзлер маневий аятнен, тиджаретнен багълы олгъаныны къайд эте. Мында шеэр аятынен багълы аш, осюмликлер, айван, къуш ве боджеклернинъ адларынен багълы семантик группалар къайд этиле. Д. Разовский айры группаларгъа кирген сёзлерни оларнынъ латин ишаретлемесинен анъды. Рус тарихчысы эсерде олгъан хаталар муэллифнинъ дегиль де, оны язып алгъан инсанларгъа аит олгъаныны къайд этти. Эсерде олгъан тиль малюматлары ве оларнынъ ерлешмеси яваш-яваш топлангъанына ишарет эте. Д. Разовскйнинъ фикрине коре, эсер «фарсий ве половец элементлеринен девамлы мунасебетлер еринде» пейда олгъан «итальян колониясынынъ лугъаты эди». Д. Разовский «Кодекс Куманикус»нынъ Къырымда (Эски Къырымда) язылмасыны къайд этти. Демек ки, XIII асырнынъ экинджи ярысында анда (Солхатта) шахсий эвлери, мектеп, эким, оджа, папаз, арбий къорумасы ве эснафлары олгъан итальян колониясы бар эди. Ерли эалинен мунасебет къурмакъ ичюн, оларнынъ тилини огренмек керек эди. Итальян эким ве папазлары ерли халкълар арасында фаалиет алып баргъанларыны да тахмин этмеге ммумкюн [3, с. 486].

«Кодекс Куманикус»нынъ эльязмасыны нешир эткенлерден бири – данимаркалы алим Каре Грёнбек. Онынъ факсимилеси 1936 сенеси Копенгагенде нешир этильди [5, с. 269]. 1942 сенеси исе К. Грёнбек бу эсернинъ лугъатыны чыкъарды. Лугъатта тюркче (къуманджа) сёзлернинъ алманджа терджимеси бериле [5].

Маджар алими Дьёрди Дьёрфи 1942 сенеси озь макъалесинде «Autordu Codex Cumanicus» эсернинъ язылыш тарихы, муэллифлери, не ичюн ве кимге язылгъаны акъкъында бильги бере. Алимнинъ фикрине коре, биринджи кодекс учь дефтерден ибарет олып, сонъра бир дефтерге топланды. Биринджи эки «итальян» къысымлары айны ольчюде ве айны филигран ишаретлерден ибарет эди [3, с. 487].

Ахмед Джаферогълунынъ «Türk Dili Tarihi» адлы китабында «Кодекс Куманикус» акъкъында кенъиш малюмат бериле. А. Джаферогълу эсердеки лугъатнынъ, фонетик ве шиве хусусиетлерининъ талилини япкъан [6, с. 161–186].

Белли казах алими А. К. Курышжанов озь араштырмаларыны къуман тилине ве «Кодекс Куманикус»ке багъышлады [7; 8]. 1956 сенеси алим «Кодекс Куманикус»нынъ тилиндеки келишлернинъ шекиллерине ве маналарына («Формы и значения падежей в языке «Кодекс Куманикус») багъышлангъан мевзуда диссертация къорчалады. Онынъ бир сыра макъалелери «Кодекс Куманикус»нынъ тиль хусусиетлери, эсернинъ ве казах тилининъ умумий нокъталары акъкъындадыр. Макъалелеринден бири – элимизде олгъан «О замечаниях редакторов на полях рукописи «Кодекс Куманикус»». О, «Советская тюркология» меджмуасынынъ 1974 сенесининъ 6-нджы санында дердж олунды [9]. Макъаледе эсернинъ язысы талиль этильсе, язысына коре де муэллифлери акъкъында малюмат бериле.

Эсернинъ тили узериндеки энъ кениш чалышма А. фон Габенге аиттир («Die Sprache des Codex Cumanicus»). Эсер 1959 сенеси нешир этильди. Араштырма бойле бильгилерден ибареттир: «Кодекс Куманикус» акъкъында умумий малюмат, эсернен багълы эдебият джедвели бериле, «Кодекс Куманикус»нынъ язы, фонетик хусусиетлери (тутукъ ве созукъларнынъ хусусиетлери, сес денъишмелери), къуманджа сёз япылувы акъкъында (исимден исим, исимден фииль, фиильден исим, фиильден фииль япкъан аффикслер бельгилене), исимлернинъ чокълукъ шекили, келишлери, мулькиет аффикслери акъкъында, сайылар, зарфлар, ярдымджы сёзлер, замирлер акъкъында, къуманджада исимфииллер, сыфатфииллер, алфииллер акъкъында, къуманджада фиильнинъ заманлары, ярдымджы фииллер акъкъында кениш малюмат бериле. А. фон Габеннинъ эсери Мехмед Акалын тарафындан тюркчеге чевирильди [1, с. 67–109].

Къазантатар тюркшынасы Х. Махмутов «Кодекс Куманикус»таки тапмаджаларны этрафлыджа огренип, «Советская тюркология» меджмуасынынъ 1971 сенесининъ 3-нджи санында басылгъан «Татарские параллели куманских загадок: [46 загадок из «Кодекс Куманикуса»]» адлы макъалесинде бу тапмаджаларнынъ ве къазантатар тапмаджаларнынъ умумий нокъталарны талиль эте [10].

1971 сенеси М. А. Хабичевнинъ «Карачаево-балкарское именное словообразование» адлы китабы чыкъа. Китапта муэллиф къарачай-балкъар тилининъ сёз япылувы акъкъында язып, бу тильдеки сёзлерни «Кодекс Куманикус»таки мисаллернен къыяслай [11]. Айны муэллифнинъ «Памятник куманских языков» адлы макъалеси «Советская тюркология» меджмуасынынъ 1974 сенесининъ 2-нджи санында дердж олуна. Макъаледе эсернинъ узеринде япылгъан араштырмалар, эсернинъ озю акъкъында, язысы, сеслер системасы, шиве фаркълылыкълары акъкъында умумий малюмат бериле [12].

«Кодекс Куманикус»нен багълы араштырмалар Романияда да япылды. Эсернинъ узеринде чалышкъан алимлерден бири – В. Дримба [13]. 1973 сенеси Бухарестте онынъ «SyntaxeComane» адлы китабы чыкты. Китап «Кодекс Куманикус»нынъ синтаксисине багъышланды, эсердеки джумлелернинъ чешитлери, джумле азалары, сёз бирикмелерининъ чешитлери, къыя ве кочюрюльме лаф акъкъында малюмат берильди [14]. 2000 сенеси исе муэллифнинъ «Кодекс Куманикус» адлы даа бир китабы чыкъты. Мында эсернинъ факсимилеси, транслитерациясынен берабер базы изаатлар бериле [15].

2018 сенеси Гульназ Килли Йылмазнынъ «Codex Cumanicus ve hakas sözlü geleneğindeki ortak bilmecelerin dili üzerine» макъалеси дюнья юзюни коре. Макъаледе муэллиф «Кодекс Куманикус»та ер алгъан тапмаджаларны хакас тилиндеки тапмаджаларнен къыяслай [16,с. 38–45].

Къырымда исе «Кодекс Куманикус» узеринде япылгъан араштырмалар пек аздыр.

1925 сенеси чыкъкъан Бекир Чобан-заденинъ «Къырымтатар ильмий сарфы» адлы китабындаки «Тарихий къысымда» «Къуман меджмуасы» оларакъ бельгиленген «Кодекс Куманикус» акъкъында базы малюмат ве тапмаджалардан бир къачы къырымтатарджагъа терджимесинен бериле [17, с. 152–153]. Будапештте окъугъанда, Бекир Чобан-заде «Кодекс Куманикус»нынъ узеринде чалышып, «Кодекс Куманикус» абидеси ве тюркий тиллерде артикуляция темели» мевзусында тедкъикъатны азырлай.

А. М. Меметовнынъ 2000 сенеси чыкъкъан къырымтатар тилининъ лексикологиясына багъышлангъан «Лексикология крымскотатарского языка» адлы китабында «Кодекс Куманикус» акъкъында умумий бильгилер, насыл тильге аит олгъаны меселеси ве сёз теркиби акъкъында къыскъа малюмат бериле [18, с. 5–6; 19].

2004 сенесининъ февраль 20-де чыкъкъан «Голос Крыма» газетасында К. Конъуратлынынъ «Приватизированная история» адлы макъалеси дердж олунды. Макъаледе эсер акъкъында къыскъа малюмат ве «Кодекс Куманикус»ке кирген дуаларнынъ транслитерациясы ве русча терджимеси бериле [20, с. 7].

2004 сенеси яш тедкъикъатчы С. Абибуллаеванынъ да «Кодекс Куманикус»нен багълы «Кодекс Куманикус» – памятник тюркских языков конца XIII – начала XIV веков» макъалеси нешир этиле [2]. Чалышмасында тедкъикъатчы Кодекснинъ «итальян» ве «алман» къысымлары олгъаныны, эсернинъ язылыш тарихи, эсер узеринде чалышкъан алимлерни сыралай ве эсердеки олгъан сёзлернинъ къырымтатар тилинде де олгъаныны косьтере [2, с. 9–11]. 2019 с. «Авдет» газетасында «Кодекс Куманикус» – памятник крымскотатарского языка конца XIII – начала XIV века» нешир этильген макъалеси 2004 сенесинде яйынлангъан макъалесининъ кенишлетильген ве янъы бильгилер къошулгъан вариантыдыр. Макъаледе муэллиф Кодекс къырымтатар тилининъ абидеси олгъаныны тариф эте [21].

2015 сенеси «Крымское обозрение» меджмуасында алим Исмаил Керимнинъ «Къырымджа энъ эски сёзлюклер» макъалеси дюнья юзюни коре. Макъаледе муэллиф къырымтатарларнынъ энъ эски лугъатлары акъкъында сёз юрьсетир экен, тедкъикъатыны биринджи лугъаттан – «Кодекс Куманикус»тан башлай. Макъаленинъ девамында алим лугъатнынъ лексикасы акъкъында сёз юрьсетип, лугъаттан мисаллернен бирликте земаневий къырымтатарджада олгъан мисаллер кетире. Макъаледе фииллер, исимлер, турмуш алетлери, эв эшьяларынынъ адлары, кийим, атасравджылыкъ, анатомия, айванат, чешит маден ве химик унсурлар группаларына аит сёзлер берилелер [22, с. 252–271].

Нетидже. Бойлеликнен, «Кодекс Куманикус»нынъ араштырмасына буюк иссе къошкъанлардан – К. Грёнбек, А. К. Курышжанов, А. фон Габен, В. Дримба ве башкъалары. Эсернинъ тарихы, язылышы, тапмаджалары акъкъында араштырмалар япылды; факсимилеси басылды, транслитерациялар япылды, сёзлюклер тертип этильди; эсернинъ тили къазантатарджа, къазахча, караимдже тиллеринен къыясланды, амма «Кодекс Куманикус»нынъ фонетикасы, айрыджа лексикологиясы ве морфологиясынен багълы араштырмалар пек аз. Къырымтатар тильшынаслыгъында «Кодекс Куманикус»нен багълы биринджи араштырма Б. Чобан-задеге аиттир. Ондан сонъ лугъат алимлер А М. Меметов ве К. Конъуратлынынъ ишлеринде анъылгъан эди. Яш тедкъикъатчы С. М. Абубуллаева тарафындан «Кодекс Куманикус» тюркий тиллернинъ ве шу джумледен къырымтатар тилининъ абидеси оларакъ огренильди. Сонъки чалышмалардан бири – алим И. Керим тарафындан лугъатнынъ чешит лексик группаларыны талиль эткен макъалесидир. Языкъ ки, къырымтатарджада эсернинъ тили узеринде япылгъан ишлер ёкъ дереджедедир, бу себептен эсер озь араштырмаджыларыны беклемекте.

ЭДЕБИЯТ

  1. Gabain, von A. Codex Cumanicus’un dili / Gabain von A. // Akalın M. Tarihi tűrk şiveleri / M. Akalın. – Ankara : Ankara Űniversitesi Basımevi, 1988. – S. 67–109.
  2. Абибуллаева, С. М. «Кодекс Куманикус» – памятник тюркских языков конца XIII – начала XIV веков / С. Абибуллаева // Культура народов Причерноморья. – 2006. – № 91. – С. 9–11.
  3. Стоянов, В. Codex cumanicus : история изучения / В. Стоянов // Материалы по археологии, истории и этнографии Таврии : сб. Выпуск X / ред.-сост. А. И. Айбабин, В. Н. Зинько. – Симферополь, 2003. – С. 481–505.
  4. К истории и критике Codex Cumanicus // Самойлович А. Н. Избранные труды о Крыме / А. Н. Самойлович. – Симферополь : ДОЛЯ, 2000. – С. 175–180.
  5. Grőnbech, K. Komanisches Wőrterbusch. Tűrkischer Wortindex zu Codex Cumanicus / K. Grőnbech. – Kopenhagen : Einar Munksgaard, 1942. – 275 s.
  6. Caferoğlu, A. Tűrk dili tarihi / A. Caferoğlu. – Istanbul : Enderun Kitabevi, 2000. – 246 s.
  7. Куманша-казахша жиілік создік / А. Б. Кошкаров, А. К. Курышжанов, А. К. Жубанов, А. Б. Белботаев // Советская тюркология. – 1979. – № 4. – С. 103–104.
  8. Курышжанов, А. К. Язык старокыпчакских письменных памятников XIII–XIV вв. : автореф. дис. … докт. филол. наук / А. К. Курышжанов. – Алма-Ата, 1973. – 36 с.
  9. Курышжанов, А. К. О замечаниях редакторов на полях рукописи «Кодекс Куманикус» / А. К. Курышжанов // Советская тюркология. – 1974. – № 6. – С. 86–97.
  10. Махмутов, Х. Татарские параллели куманских загадок: [46 загадок из «Кодекс Куманикус»а] / Х. Махмутов // Советская тюркология. – 1971. – № 3. – С. 87–105.
  11. Хабичев, М. А. Карачаево-балкарское именное словообразование: опыт сравнительно-исторического изучения / М. А. Хабичев ; научн. ред. Ш. Х. Акбаев. – Черкесск : Ставроп. кн. изд-во. Карачаево-Черкесск. отд-е, 1971. – 302 с.
  12. Хабичев, М. А. Памятник куманских языков / М. А. Хабичев // Советская тюркология. – 1974. – № 2. – С. 66–70.
  13. Кононов, А. Н. Vladimir Drimba. Syntaxe comane / А. Н. Кононов // Советская тюркология. – 1974. – № 4. – С. 107–110.
  14. Drimba V. Syntaxe comane / V. Drimba. – Bucuresti : Editura Academiei, 1973.
  15. Drimba, V. Codex Cumanicus: edition diplomatioue aves facsimiles / V. Drimba. – Bucarest : Editura Enciclopedica, 2000. – 296 s.
  16. Killi, Yılmaz G. Codex Cumanicus ve Hakas Sözlü Geleneğindeki Ortak Bilmecelerin Dili Üzerine / Killi Yılmaz G. // Научное обозрение Саяно-Алтая. – 2018. – № 3 (23), Вып. 11. – C. 38–45.
  17. Чобан-заде, Б. Къырымтатар ильмий сарфы / Б. Чобан-заде. – Симферополь : ДОЛЯ, 2003. – 240 с.
  18. Меметов, А. М. Лексикология крымскотатарского языка : учебное пособие / А. М. Меметов. – Симферополь : Крымучпедгиз, 2000. – 288 с.
  19. Меметов, А. Крымтатарский язык / А. Меметов, К. Мусаев. – Симферополь : Крымучпедгиз, 2003. – 288 с.
  20. Конгурат, К. Приватизированная история: [Фрагменты из текстов «Кодекс Куманикус» с переводом на русский язык] / К. Конгурат // Голос Крыма. – 2004. – 20 февраля. – С. 7.
  21. Абибуллаева, С. М. «Кодекс Куманикус» – памятник крымскотатарского языка конца XIII – начала XIV века / С. М. Абибуллаева // Авдет. – 2019. – 23 октября.
  22. Керим, И. Къырымджа энъ эски сёзлюклер / И. Керим // Крымское историческое обозрение. – 2015. – № 2. – С. 252–271.

Абляметова С. М., Маметов Р. Т.
Источник: Крымскотатарская филология: проблемы изучения и преподавания. 2021. № 1 (5). С. 513.

 1,460 Просмотров,  5 views today