Ана тили дерслери. 2 «Софра ибарелери»

13.06.202120:40

 1,214 Просмотров

Download PDF

Рустем Скибин

Сайгъылы окъуйыджылар! Бугуньден итибарен биз «Тувгъан тилимиз» адлы янъы рубрика ачамыз. Онда тележурналист Тамила Абдувелиеванынъ тиль огренеяткъанлар ичюн махсус азырлагъан яйынламалары дердж олунаджакъ. Догърусыны айтмалы, бу рубриканы башламаздан эвель белли бир дереджеде шубелер ичинде эдик. Аджеба, башындан сонъунадже ана тильде чыкъып, метнлерде азмы-чокъмы муреккеп сёзлерни ишлеткен, умумен, азырлыгъы олгъан окъуйыджыгъа къарарлаштырылгъан газетада бойле саде шейлерни анълаткъан макъалелерни басмакънынъ аджети бар экенми, деп тюшюндик. Бир чокъ фааллеримизнен акъыл таныштыкъ. Нетиджеде тувгъан тилимизнинъ бугуньки мушкюль вазиетини, чокътан-чокъ къырымтатарлар тильни пек зайыф бильгенлерини козь огюне аларакъ, тильни бильгенлер тиль бильмегенлерни окъумагъа, огренмеге джоштурырлар, деген къараргъа кельдик. Эминмиз, бу дерслер тильни керчектен огренмеге истегенлер ичюн ярдымджы олур.

Тамила Абдувелиева

2. Софра ибарелери

Биз энди селямлашув шекилини огрендик, энди исе мусафирни эвге давет этип, оны сыйлап, айны заманда гузель ве незакетли сёзлернен гонълюни алмакънынъ шекиллерини теклиф этемиз.

«Хош сефагъа кельдинъиз! Эвимиз айдынланды. Буюрынъыз!», – деп, мусафирни энъ джыйнакълы, махсус мусафирлер ичюн къарарлаштырылгъан одагъа давет этелер. Софрагъа энъ эвеля аньаневий ичимлигиз сайылгъан къокъулы къаве къойып: «Буюрынъыз! Вакъыт шерифинъиз мубарек олсун! —  дейлер. «Вакъыт» сёзю ерине «саба», «уйле» я да «акъшам» сёзлерини де къулланмакъ мумкюн. Мусафир ичип битирген сонъ: «Сагъ олунъыз! Алла берекет берсин!», «Софранъызгъа бинъ берекетлер олсун! Я да «Кисенъизге берекет!» ве иляхре деп айта. Эв саиби исе: «Афиетлер олсун» дие бош фильджанны мусафирнинъ огюнден ала. Шуны къайд этмек керек ки, «афиетлер олсун» ибареси тек ичимликлерге аиттир. Инсан ашап да «Сагъ олунъыз» десе, онъа «афиетлер олсун» демек янълыштыр. «Афиет» келимесининъ терджимеси – арапчадан «сагълыкъ, сагъламлыкъ» деп  анълатылса да, бизде тарихен ойле олып кельген ки, бу сёз тек къаве я да чайдан сонъ айтылгъан.

Софрагъа емек къоюлгъанда, эв бикеси: «Буюрынъыз! Тузлы-тузсыз деменъиз! Бугуньки берекетимиз огюнъиз!» деп эвинде олгъан энъ леззетли емеклерни мусафир огюне къоя. Бу — эм незакетлик, мусафирченликтен  келип чыкъа, эм де мусульман адети боюнджа кечирильген амеллердир. Хатырымызда тутаджакъ даа бир шей бар ки,  эвимизге кельген эр бир мусафир Алладандыр ве озь хайырлы къысмети иле келе. Шу себептен оны керекли суретте буюк сайгъы-урьмет иле къаршыламакъ керек. «Мусафири чокъ олгъаннынъ къазаны бош олмаз» дейлер. Емек биткен сонъ, мытлакъа софра дуасы окъулып, бу дакъкъада къулланылгъан махсуллар ичюн Аллагъа тешеккюрлер бильдириле. Бундан сонъра мусафиримиз: «Эвинъизге берекет! Къысметинъиз сув киби акъсын», деп айта. Бунъа къаршылыкъ оларакъ: «Арткъан берекетимизден сизге де тийсин» — деген джевап янъгъырамалы.

Мусафиримиз эвине къайтыр экен, оны озгъаргъанда да: «Огъурлар олсун», «Алла къолай кетирсин», «Ёлунъыз ачыкъ олсун», «Эйиликлерде корюшейик» деген ибарелернинъ я эписини, я да бир экисини  къулланмакъ мумкюн. Яни бунынънен бу адамларгъа эйилик-сагълыкъ, ачыкъ ёллар, айдын куньлер тилегенинъизни косьтересинъз.

 1,215 Просмотров,  5 views today