Ана тили дерслери. 5. «Тиббият (медицина)»

13.06.202120:48

 1,284 Просмотров

Download PDF

Сайгъылы окъуйыджылар! Бугуньден итибарен биз «Тувгъан тилимиз» адлы янъы рубрика ачамыз. Онда тележурналист Тамила Абдувелиеванынъ тиль огренеяткъанлар ичюн махсус азырлагъан яйынламалары дердж олунаджакъ. Догърусыны айтмалы, бу рубриканы башламаздан эвель белли бир дереджеде шубелер ичинде эдик. Аджеба, башындан сонъунадже ана тильде чыкъып, метнлерде азмы-чокъмы муреккеп сёзлерни ишлеткен, умумен, азырлыгъы олгъан окъуйыджыгъа къарарлаштырылгъан газетада бойле саде шейлерни анълаткъан макъалелерни басмакънынъ аджети бар экенми, деп тюшюндик. Бир чокъ фааллеримизнен акъыл таныштыкъ. Нетиджеде тувгъан тилимизнинъ бугуньки мушкюль вазиетини, чокътан-чокъ къырымтатарлар тильни пек зайыф бильгенлерини козь огюне аларакъ, тильни бильгенлер тиль бильмегенлерни окъумагъа, огренмеге джоштурырлар, деген къараргъа кельдик. Эминмиз, бу дерслер тильни керчектен огренмеге истегенлер ичюн ярдымджы олур.

Тамила Абдувелиева

  1. Тиббият (медицина)

Энди исе, келинъиз, тиббияткъа, яни «медицина» саасына аит сёзлерни талиль этейик. Иште, «медицина» сёзю бизде «тиббият» оларакъ терджиме этиле. «Тиббий ярдым» – «медицинская помощь». «Аджеле ярдым» — «скорая помощь». Адамлар хасталансалар, аман «доктор»гъа я да пек чокълары айткъаны киби «доктор»гъа мураджаат этелер. Сёз келими, «Мураджаат этмек» – «обращаться». «Доктор» дедик. Бизим эдебий тилимизде онъа «эким» дейлер. «Доктор» келимеси, эльбет де, энди тилимизге ве халкъымызнынъ теляффузына къавий синъдии. Атта халкъ тюркюлерининъ биринде «Дохтур, дживаным» деп йырланыла. Демек, бу сёз эски заманларда да къулланылгъан. Бойледже, «докторны» да, «экимни» де къуллана билесинъиз.

Бизлер эким къабулына «хастаханеге» барамыз. Яни «хастахане» – «больница» деп анълатыла. Эким бизлерни бакъа, керекли иляджларны язып бере. Даа бир кере текрарлайыкъ: «таблетка, пилюля» – «ап», «мазь» – «мельэм». «аптека»– «иляджхане». Иляджларны ичкен сонъра биз не япамыз? Эльбет, «выздоравливаем» – яни «тедавийленемиз». Демек, «выздоравливать» – «тедавийленмек». Бойле мананы анълаткъан даа бир ибаре бардыр: «шифа корьмек». Сиз «Алла шифасыны берсин» деп айтылгъаныны чокъ керелер эшиткендирсинъи. Амма бу эки сёзден гъайры, даа бир келиме ишлетиле – «дева». Меселя, «дертке дева тапмакъ» ибареси эм йырларымызда расткелине, эм дуаларымызда. Эгер хатырласанъыз, «Софра дуасы» адынен белли олгъан дуада дигер сёзлер арасында «Хасталаргъа шифа, дертлилерге дева» деген ибаре бардыр. Иште, тамам биз музакере эткен мевзу акс олуна. Мында бир инджеликлерни къайд этмек керек ки, «шифа» ве «дева» сёзлери чокъусы алда беден хасталыгъы дегиль де, яни болезнь тела дегиль де, «болезнь духа» олгъан вакъытта къулланыла. Яни инсаннынъ гонъюлинде бир дерди, къасевети, аджджысы олса, иште, шу такъдирде бу вазиеттен чыкъмакъ, бу дерттен къуртулмакъ манасында ишлетиле. Ве сонъунда тек «амелият» къалды – «операция», «амелияттан кечмек» – «перенести операцию«.

ЛУГЪАТ:

Медицина – тиббият
Больница – хастахане
Тиббий ярдым – медицинская помощь
Аджеле ярдым – скорая помощь
Обращаться – мураджаат этмек
Операция — амелият
Врач – эким
Выздоравливать – тедавийленмек, шифа я да дева корьмек

 1,285 Просмотров,  5 views today